Viveiro, Cronista

Luz Pozo Garza (1922-2020)

LUZ POZO, DENDE O TEU MAR DE VIVEIRO

                                                                                      

Na mañanciña de onte, luns 20 de abril, desta primavera tan atípica, coa maioría da poboación recluída por mor desta virulenta pandemia mundial chegáronme novas do teu pasamento, amiga Luz.  Aínda que permanecía informado pola túa sobriña Susana da progresiva gravidade da túa enfermidade o certo é que os humanos tratamos de enganarnos a nós mesmos ao tentar obviar a realidade da morte, sempre presente, especialmente nestes días  tristes para humanidade, con miles de falecidos. Desexo, recordarte como sempre te coñecín, plena de lucidez, amizade, frescura vital e poética. E que mellor maneira de facelo que contando dun xeito moi rápido a túa presenza na nosa cidade durante a túa nenez e adolescencia rilkiana,  onde, compuxeches as túas primeiras obras ao son das ondas do mar de Viveiro, símbolo de liberdade, amor, vida e morte.

Luz Pozo (Ribadeo, 1922) chegou a Viveiro con só sete anos, en febreiro de 1930, coincidindo co traslado do seu pai Gonzalo Pozo Pozo para facerse cargo da praza de inspector veterinario do Concello. A estadía e infancia de “Lucita” na nosa vila foi como unha arcadia feliz, onde gozou de todo tipo xogos infantís, das tradicións populares e do rosario festivo, marcado polo ciclo anual. Ela mesma tennos falado da felicidade que experimentaba cada vez que se lanzaba a toda velocidade coma se fose un “pegaso alado”, dende o alto de Santa María baixando desbocada pola costenta e empinada rúa de “Rompeteelalma”, ou compartindo xogos e amizade no Cantón das Zocas e a Praza Maior. Ademais de acudir ao Colexio das monxas de Cristo Rei, recibiu a influencia permanente da súa nai dona Luz Garza Feijoo Montenegro, profesora de piano e francés que tanto a marcaría musical e literariamente, coa infinidade de lecturas que abrollarían para sempre no seu corazón. Entre elas destacaban as obras de Rosalía Castro, a que sempre considerou como unha segunda nai “de tinta e de espíritu”.

Aquí tamén comezou a escribir iniciáticos poemas, fábulas, romances e cantares que conservaba en minúsculas libretas de ule como se fosen xoias requintadas de inestimable valor. Con doce anos, ao comezar o bacharelato, reafirmaríase no seu declarado amor polas Letras, especialmente o latín (recitaba de memoria a Virxilio e Ovidio) sen esquecer o gusto que tivo sempre polas Ciencias Naturais, a Física e Química e o harmónico cosmos. Esta querencia reflectirase ao longo dos anos tanto na súa obra como na súa propia vida persoal, plena de vitalismo e de emoción panteística pola natureza.

Co golpe militar de xullo de 1936, o seu pai Gonzalo Pozo, activo militante de Unión Republicana, sería detido e destituído como veterinario municipal, e logo trasladado ao cárcere provincial de Lugo. A familia decidiu vivir na cidade amurallada para estar máis preto do proxenitor; a noutrora leda casa de Viveiro, ficou en palabras de Luz: …”abandonada. Portas sen pechadura. Abertas a calquera intento. Alcobas sen arrimo, sen palabras. Sen alma”…

En Lugo permaneceran até 1938, ano da liberación de Gonzalo Pozo. A partir de entón residirían en Larache (Marrocos), baixo a protección dun irmán do pai. Alí Luz estudará terceiro e cuarto de bacharelato e soñará constantemente co regreso á cidade perdida.

No ano 1940 retornan a Viveiro para reincorporarse o pai ao cargo de veterinario, logo de conseguir superar o expediente depurativo.  Mentres, Luz acude a Academia Hispania para continuar cos seus estudos. Na academia dirixida por Pepe Casariego tamén impartían clase Noriega Varela, profesor de latín, Ramón Villar Ponte e Francisco Vázquez Ramudo, o seu profesor de matemáticas e Física e Química, con quen casaría pouco tempo despois.

Logo de rematar o bacharelato e casar na primavera de 1944 con Francisco, que agora dirixía a Academia Minerva, Luz aprobou o exame de Estado na Universidade de Santiago, e obtivo tamén o título de Piano Elemental no Real Conservatorio de Música de Madrid. 

          

A etapa da Academia Minerva nos anos da postguerra foi realmente importante para o desenvolvemento cultural de Viveiro pois, ademais de dona Luz que daba clases de idiomas, e do novo matrimonio Vázquez Pozo, tamén compartiron aulas na Academia profesores da categoría de Francisco Río Barxa ou Benito Varela Jácome, entre outros.

No verán deste mesmo ano Luz Pozo recibiu na súa casa a visita do grande poeta lugués Luis Pimentel,  quen recitou dous poemas da súa obra Barco sen luces. Luz ten comentado que nesa tarde marabillosa foille “revelada a poesía máis suxestiva e distinta que escoitara na súa vida”.

O nacemento en 1945 do seu fillo Gonzalo enche a Luz de felicidade e dedícalle ao recén nacido o fermoso soneto “A mi hijo”. En 1946, ano da morte de Gonzalo Pozo pai, a nosa protagonista principiou a relación epistolar co tamén poeta e escritor Eduardo Moreiras ao tempo que comezou a colaborar no xornal vespertino compostelá  “La Noche”.

Presentación en Viveiro do libro Á procura da poesía. Vida e obra de Luz Pozo Garza

Porén a primeira obra de grande importancia poética publicada por Luz Pozo Garza foi “Ánfora”. Escrita en castelán e editada en 1949 en Vigo baixo o coidado do poeta Moreiras. “Ánfora” tivo unha grande acollida literaria, en especial a partir do momento no que foi louvada xenerosamente polo poeta da xeración do 27 Gerardo Diego que lle dedicou un destacadísimo artigo no xornal ABC de Madrid, o 25 de novembro de 1950.

En 1952 Luz Pozo publicou dous novos libros de poesía: El Vagabundo, escrito en castelán e O paxaro na boca, en galego. No primeiro, reflíctese a visión existencialista e intimista da autora, marcada polo afán de liberdade, o amor, a dor e a morte. A segunda obra malia  que mantén o  carácter intimista amosa xa, claramente, a paisaxe humana na que figuran a poeta o namorado-obxecto e algunas persoas máis como as “Rapazas de Xunqueira”, os mariñeiros e un neno murcho.

Durante a década dos 50 Luz colaborou en diversos Libros Programas das Festas Patronais da cidade do Landro e nos libros Pregóns da Semana Santa, con distintas composicións poéticas. Igualmente, en 1961 compuxo a letra do himno do Congreso Eucarístico Comarcal, así como do himno da Adoración Nocturna (2016). Tamén leu o pregón da Semana Santa Internacional de Viveiro, no ano 2012.

Ademais escribe en diversas revistas como La Gaceta Literaria, Cuadernos Hispanoamericanos, Dabo, Aturuxo, Papeles de Son Armadans ou Vida Gallega, ao tempo que participa en distintos recitais como as Festas da Poesía, celebradas en Lugo.

Na nosa cidade, na actual Rúa de Constanza de Castro, nunha vivenda situada fronte ao teatro Pastor Díaz, nacerían as súas fillas Mónica en 1959 e María Luz en 1961.

Porén, La cita en el viento, publicada en 1962, sería a súa última obra composta en Viveiro. Trátase dun poemario no que  amosou a permanente conexión entre o mar de Viveiro e o mar de Vigo como dualidade poética e amorosa.

   

Logo de aprobar Luz as oposicións a Cátedras de Bacharelato, a familia Vázquez Pozo deixou Viveiro, en 1964. En adiante, a nosa protagonista vai residir en Badaxoz, Corcubión, Vigo e a Coruña, onde acadaría os maiores éxitos como escritora, ensaísta e poeta, evolucionando nos anos setenta cara unha maior preocupación pola ética e a estética social, así como polos movementos de renovación dos anos oitenta. Publicou obras tan destacadas como Verbas derradeiras, Concerto de Outono, Códice Calixtino, Prometeo a Flor de Loto, Vida secreta de Rosalía, Medea en Corinto, As arpas de Iwerddon, Memoria Solar, Deter o día coa flor, Sol de Medianoche ou Pazo de Tor, entre  outras.

Finalmente, o 19 de novembro de 2018 o Concello de Viveiro  nomeou a Luz Pozo Garza como Filla Adoptiva da cidade, nun emotivo acto celebrado no centenario Teatro Pastor Díaz. Recoñecíase deste xeito o grande labor poético, ensaístico e crítico dunha das figuras máis referenciais e significativas do panorama literario galego contemporáneo.      

Recorda Luz, que nesta cidade mariñeira e traballadora, onde “todas as portas están abertas e sen pechar nunca”… xamais te esqueceremos,  amiga, forxadora de soños de amor e palabras de liberdade.                     

                                                          Carlos Nuevo Cal (Cronista Oficial de Viveiro)